Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej zostało powołane do życia w grudniu 1958r. Powstało na bazie przemian politycznych jakie miały miejsce w październiku 1956r.
To one spowodowały wyraźne ożywienie życia kulturalnego w kraju w tym i w Mławie. Było kontynuatorem istniejącej przed wojną organizacji regionalnej tj. Towarzystwa Przyjaciół Miasta Mławy. Sztandarowymi postaciami ówczesnego Towarzystwa byli m. in. dr Józef Ostaszewski, ks. Ignacy Krajewski, Bolesław Kanigowski.
Za zadania główne Towarzystwo przyjęło :
- troskę o poziom kultury miasta,
- pogłębianie i szerzenie wiadomości o historycznym znaczeniu Mławy,
- staranie o stan estetyczny i sanitarny miasta,
- podejmowanie działań zmierzających do poprawy bytu materialnego mieszkańców,
- kształtowanie postaw patriotycznych mieszkańców miasta.
Podobne cele określiło w swoim statucie powojenne Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej. Zebranie organizacyjne odbył się 7 grudnia 1958r. Wyłoniony został wówczas pierwszy Zarząd, w skład którego weszli:
- Stanisław Bieńkowski – prezes
- Józef Bukowski – wiceprezes
- Irena Markowska – sekretarz
- Tomasz Jarzynka – skarbnik
- Lucjan Czerwiński – członkowie
- Halina Olszewska
- Bronisław Pepłowski
Działalność Towarzystwa rozwija się systematycznie. Organizowane są spotkania z przedstawicielami kultury, świata polityki oraz dziennikarzami.
Do najważniejszych osiągnięć Towarzystwa w początkowych latach sześćdziesiątych ( już za prezesury Ryszarda Juszkiewicza) są:
- organizowanie w miesiącu wrześniu spotkań uczestników walk o Mławę, które przekształciły się w latach następnych w zjazdy kombatantów,
- uczczenie 100-ej rocznicy powstania styczniowego przez usypanie kopca (przy ul. Sienkiewicza), zorganizowanie sesji popularno-naukowej, poświęconej działaniom militarnym na Północnym Mazowszu oraz nadaniu jednej z ulic miasta nazwy gen. Zygmunta Padlewskiego,
- odsłonięcie tablicy poświęconej zamordowanym w grudniu 1942r. żołnierzom dowództwa Armii Krajowej Obwodu Mławskiego,
- otwarcie w 1963r. Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej,
- wybudowanie 1964r. na 25-lecie bitwy pod Mławą Mauzoleum Żołnierzy Września oraz zorganizowanie walnego zjazdu uczestników tej bitwy – żołnierzy Armii Modlin,
- doprowadzenie do umieszczenia na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie tablicy upamiętniającej bitwę mławską we wrześniu 1939r.,
- budowa pomnika- mauzoleum na Kalkówce (ul. Sienkiewicza) upamiętniającego mord 364 mieszkańców Mławy w dniu 17 stycznia 1945r.,
- zorganizowanie wystawy dzieł malarza Wojciecha Piechowskiego i utworzenie stałej ekspozycji jego obrazów w Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej.
- powołanie do życia Stacji Naukowej w Mławie noszącej obecnie im. prof. Stanisława Herbsta.
Przytoczonym działaniom towarzyszyły organizowane odczyty i sesje popularno-naukowe z udziałem przedstawicieli nie tylko najwyższych władz państwowych,
ale przede wszystkim przedstawicieli nauki i sztuki ( prof. Stanisław Lorentz, prof. Henryk Samsonowicz, prof. St. Herbst, prof. R. Manteufel,
prof. Stefan Kieniewicz i inni).
O randze dokonań Towarzystwa świadczy fakt, iż w końcu lat sześćdziesiątych było organizatorem i gospodarzem Krajowego Zjazdu Regionalnych Towarzystw Kultury.
Istotną dziedziną działalności Towarzystwa była publikacja wydawnictwa Studia i Materiały do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej”. Idea wydania monografii dawnej
Ziemi Zawkrzeńskiej powstała na bazie dotychczasowych opracowań poświęconych tym zagadnieniom. Zakładała możliwość poznawania własnej historii,
odnalezienia rodowodu ziemi na której żyjemy i pracujemy. Dążyła do rozwoju postaw patriotycznych w tym również patriotyzmu regionalnego.
Do chwili obecnej ukazały się cztery tomy. . Przygotowywany do druku jest tom piąty, który Towarzystwo pragnie wydać z okazji swojego 50-lecia.
Przemiany społeczne 1989r. pozwoliły Towarzystwu na intensyfikację i rozszerzenie kierunków działań. Tym bardziej, że nowe władze samorządowe
reprezentowały te same cele i idee. Zanikła główna bariera ograniczająca działania ze względu na różnice natury społecznej i politycznej”.
Przemysław Miecznik